བོད་ཀྱི«སྒྲ་སྦྱོར་བམ་གཉིས»དང་རྒྱའི་ཡན་ཧྥུ་ཡི་ལོ་ཙཱའི་རྩ་དོན་གཉིས་ལ་རགས་ཙམ་དཔྱད་པ།

ནང་དོན་གནད་བསྡུས། དཔྱད་རྩོམ་འདིར་ལོ་ཙཱའི་རྩ་དོན་དམིགས་སུ་བཟུང་ནས་བོད་ཀྱི«སྒྲ་སྦྱོར་བམ་གཉིས»དང་རྒྱའི་མཁས་པ་ཡན་ཧྥུ་ཡིས་བཏོན་པའི་ལོ་ཙཱའི་རྩ་དོན་གཉིས་སོ་སོར་ངོ་སྤྲོད་ཙམ་བྱས་པ་བརྒྱུད་དེ་གཉིས་ཀྱི་བར་དཔྱད་བསྡུར་རགས་ཙམ་བྱས་ཡོད།

བརྡ་ཆད་གཙོ་བོ།   རྒྱ་བོད་ལོ་ཙཱ། རྩ་དོན། ཚད་གཞི།

གླིང་ཟླུམ་པོ་འདིའི་སྟེང་མིའི་རིགས་བྱུང་བ་ནས་རིམ་བཞིན་ཡུལ་ཕྱོགས་དང་འཚོ་གནས་ཀྱི་ཁོར་ཡུག་གཅིག་པའི་མི་རྣམས་ལ་ཐུན་མོང་གི་རིག་གནས་དང་ཡུལ་སྲོལ་གོམས་གཤིས། སྐད་དང་ཡི་གེ བསམ་པའི་འཁྱེར་སོ་སོགས་གྲུབ་པ་དང་། དེ་ནས་མི་རིགས་རིག་གནས་གསར་བསྐྲུན་དང་འཕེལ་རྒྱས་ཀྱི་དགོས་མཁོར་བརྟེན་ནས་མཐའ་འཁོར་ཀྱི་མི་རིགས་ཕན་ཚུན་འབྲེལ་འདྲིས་དང་། བསམ་བློ་རྗེས་རེས་སོགས་བྱས་པ་ལས་སྐད་བསྒྱུར་རམ་ལོ་ཙཱའི་བྱ་བཞག་འདི་བྱུང་བ་དང་ལྷན་ཅིག་དུ་ལོ་ཙཱ་ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་འདི་བྱུང་བར་བཤད་ལ། འདིའི་ཐད་ལ་རྒྱལ་ཁབ་དང་མི་རིགས་སོ་སོའི་མཁས་པ་དག་གིས་རང་རང་གི་ཞིབ་འཇུག་གི་ཡུལ་མི་འདྲ་བ་དང་། མི་རིགས་ཀྱི་བསམ་བློའི་འདུ་ཤེས་འཛིན་སྟངས་མི་འདྲ་བ་སོགས་ལ་བརྟེན་ནས་ལོ་ཙཱ་ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་འདིར་གོ་དོན་མང་པོ་ཞིག་བཞག་ཡོད་དེ། «སྒྱུ་རྩལ་རྩོམ་རིག་གི་ལོ་ཙཱའི་གཞུང་ལུགས་ཀྱི་ཞིབ་འཇུག་སྐོར»ཞེས་པར། “སྒྲ་རིག་སྨྲ་བས། ལོ་ཙཱ་ཞེས་པ་ནི་སྐད་ཡིག་གཉིས་བར་གྱི་སྐད་བརྡ་སྤོར་བ་ལའོ། །ཞེས་དང་། འབྲེལ་འདྲིས་རིག་པ་སྨྲ་བ་དག་གིས། ལོ་ཙཱ་ཞེས་པ་ནི་སྐད་གཉིས་བར་གྱི་བརྡ་འཕྲིན་སྤོར་བ་ལའོ། །བརྡ་རྟགས་རིགས་པ་སྨྲ་བས། ལོ་ཙཱ་ནི་སྐད་ཡིག་གཉིས་བར་གྱི་བརྡ་རྟགས་སྤོར་བ་ལའོ། །སྒྱུ་རྩོམ་སྨྲ་བས་ལོ་ཙཱ་ནི་སྐད་ཡིག་གཉིས་བར་གྱི་རྩོམ་ལུས་དང་རྩོམ་གཤིས་སྤོར་བ་ལའོ། །ཞེས་པ་དང་། འགྲོ་བ་མིའི་རིག་གནས་སྨྲ་བ་རྣམས་ཀྱིས། ལོ་ཙཱ་ནི་སྐད་ཡིག་གཉིས་བར་གྱི་རིག་གནས་སྤོར་བ་ལའོ”[[1]]ཞེས་བརྗོད། ད་དུང་ལོ་ཙཱ་ནི་གསར་གཏོད་གཉིས་པ་དང་མགྲིན་ཚབ་པ་གཉིས་པ་ཡིན་ཞེས་པ་ལ་སོགས་ཧ་ཅང་མང་། རང་རེའི་བོད་ཀྱིས་ཡིག་སྒྱུར་ཞེས་པའི་ཚབ་ཏུ་ལོ་ཙཱ་ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་ཅིག་གཡར་ཡོད་ལ། དེའི་ཁུངས་ལ། དུང་དཀར་རིན་པོ་ཆེ་ཚང་གི«བོད་ཀྱི་ཡིག་སྒྱུར་ལོ་རྒྱུས་འཕེལ་རྒྱས་སྐོར»ཞེས་པའི་ནང་དུ། “ལོ་ཙཱ་བ་ནི་རྒྱ་གར་གྱི་སྐད་ལོ་ཀ་ཙཀྵུ་ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་ཀྱི་བསྡུས་མིང་ཡིན་ཞིང་། གོ་དོན་ནི་འཇིག་རྟེན་མིག་ཅེས་པ་སྟེ། མི་རིགས་གཞན་གྱི་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པའི་རིག་གནས་རྣམས་རང་སྐད་ཀྱི་ཐོག་ནས་ཚིག་དོན་ཆ་ཚང་བར་བསྒྱུར་བ་ལ་བརྟེན་ནས། བློ་གྲོས་ཀྱི་མིག་གསར་བ་ཞིག་སྦྱིན་མཁན་ཡིན་པའི་ཆ་ནས་ཆེ་བསྟོད་ཀྱི་ཐོག་བསྔགས་བརྗོད་བྱས་པའི་མཚན་ཡིན་ཞེས་བརྗོད་ཡོད།”[[2]] དེའང་ལོ་ཙཱའི་བྱ་བཞག་འདི་གཉེར་བ་ནི་སྐད་རིགས་གཅིག་ཁོ་ནའི་བྱ་བ་ཙམ་མ་ཡིན་པར་མ་མཐར་ཡང་སྐད་རིགས་གཉིས་དང་གཉིས་ཡན་ལ་འབྲེལ་བའི་ལས་ཤིག་ཡིན་པས། དེར་ཞིབ་འཇུག་དང་ལག་ལེན་བྱེད་མཁན་ཞིག་ལ་མཚོན་ན། ཐོག་མར་སྐད་རིགས་གང་ཞིག་བྱང་ཆུབ་པར་བྱ་རྒྱུ་ནི་གཞི་རྩ་ཡིན་པ་དང་། དེ་བསྟུན་གྱི་རྩ་དོན་ཞིག་དང་ཚད་གཞི་ཞིག་གཞིར་འཛིན་དགོས་པ་ནི་སྔོན་འགྲོའི་ཆ་རྐྱེན་ཡིན། རྩ་དོན་ཞེས་པའི་མིང་འདི་ནི་བཅིངས་འགྲོལ་རྗེས་སུ་བྱུང་བ་ཞིག་ཡིན་ལ་དེའི་ཡར་སྔོན་དུ་རྩ་ཚིག་ཅེས་འབོད། བཅིངས་འགྲོལ་རྗེས་སུ་རྒྱ་ནག་གི་ཐ་སྙད‘原则’ཞེས་པ་བོད་སྐད་དུ་རྩ་དོན་ཞེས་བསྒྱུར་པ་རེད། རྩ་དོན་ནི་རྩ་བའི་ངོ་བོའམ་རྩ་བའི་སྙིང་བོ་སྟེ། དོན་གང་དེའི་རྩ་བའི་དོན་རྣམས་གཞི་གཅིག་ཏུ་བསྡུས་པ་ལ་གོ་དགོས་ཤིང་ཚད་གཞི་ལས་ཁྱབ་ཆེ་བ་ཡིན། རྒྱའི་མཁས་པ་ལིའུ་ཀྲུང་ཏི（刘重德）ཡིས། “ཡིག་སྒྱུར་ཁྲོད་ཀྱི་རྩ་དོན་ཞེས་པ་ནི་དོན་དངོས་སུ་ཚད་གཞི་ལ་ངོས་འཛིན་དགོས་ཏེ། རྩ་དོན་ནི་སྒྱུར་བ་པོའི་ངོས་ནས་བཏོན་པ་དང་ཡིག་སྒྱུར་ལག་ལེན་ཁྲོད་བརྩི་སྲུང་བྱེད་དགོས་པ་ཞིག་ཡིན། ཚད་གཞི་ནི་ཀློག་པ་པོའམ་དཔྱད་བརྗོད་པའི་ངོས་ནས་བཤད་པ་དང་། འགྱུར་གྱི་སྤུས་ཚད་དམ་ལེགས་ཉེས་ལ་གདེངས་འཇོག་བྱེད་སྤྱད་ཅིག་ཡིན”[[3]]ཞེས་གསུངས་ཡོད། འདིར་ལོ་ཙཱའི་རྩ་དོན་ལྟར་སཾ་བོད་སྒྲ་སྒྱུར་གྱི་རིག་པའི་གཞུང་ལུགས་ཀྱི་ཕྱི་མོ་«སྒྲ་སྦྱོར་བམ་གཉིས»དང་། རྒྱ་ནག་གི་ཡན་ཧྥུ་ཡིས་བཏོན་པའི་ལོ་ཙཱའི་རྩ་དོན་གཉིས་དབར་གྱི་འབྲེལ་བར་གཤིབ་བསྡུར་བྱེད་པར་བྱའོ། །

དང་པོ། «སྒྲ་སྦྱོར་བམ་གཉིས»དང་དེ་ལས་བཏོན་པའི་ལོ་ཙཱའི་རྩ་དོན།

དེའང་བོད་ཀྱི་ལོ་ཙཱའི་གཞུང་ལུགས་ཀྱི་མིང་མཛོད་ཐོག་མ་སྒྲ་སྦྱོར་བམ་པོ་གཉིས་པར་ལོ་ངོ་ཆིག་སྟོང་ལྷག་གི་ལོ་རྒྱུས་ལྡན་ཞིང་། འཛམ་གླིང་གི་ལོ་ཙཱའི་གཞུང་ལུགས་ཀྱི་བསྟན་བཅོས་སྔ་ཤོས་དེ་ཡིན། སྒྲ་སྦྱོར་བམ་གཉིས་བྱུང་བའི་དུས་ལ་གསུམ་སྟེ། རང་རེའི་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་དེབ་ཐེར་དུ་བཀོད་པའི་ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་གྱི་སྐུ་ཚེའི་སྨད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་དང་། ཉེ་ལམ་བལ་པོ་སྦི་ཏིའི་ཏ་བོ་དགོན་ནས་ཐོན་པའི་སྒྲ་སྦྱོར་བམ་གཉིས་དང་འབྲེལ་བ་ཆེ་བའི་ཡིག་ཆ་སྟེ། “བལ་པོ་སྦི་ཏིའི་ཏ་བོ་དགོན་ནས་རྙེད་པའི་དཔེ་རྙིང་སྒྲ་སྦྱོར་བམ་གཉིས་ཞེས་པ་ལས། །ཕག་གི་ལོ་ལ་ཕོ་བྲང་ཟུང་དཀར་ན་བཞུགས། །བན་ཏེ་ཆེན་པོ་ཡོན་ཏན་དང་། །བན་ཏེ་ཆེན་པོ་ཏིང་ངེ་འཛིནད་དང་། །བློན་ཆེན་པོ་རྒྱལ་གཟིགས་དང་། །བློན་ཆེན་པོ་སྟག་ར་ལས་སྩོགས་ལའ། །རྗེ་བློན་མོལ་བའི་སྤྱན་སྔར། རྒྱ་གར་སྐད་ལས་བོད་སྐད་དུ་་་་་་ རྣམས་གཏན་ལ་ཕབ་སྟེ་བཀས་བཅད་པའ། །དམ་པའྀ་ཆོས་བསྒྱུར་བའྀ་ལུགས་ནི་དང་། །མྱྀ་འགལ་ལ་བོད་སྐད་ལ་བདེ་བར་བྱ་བ་དང་། །རྒྱ་གར་སྐད་གོ་རིམས་ལས་མྱྀ་བསྣོར་བར། །དོན་དང་ཚིག་ཏུ་འབྲེལད་པར་བྱོས་ལ་སྒྱུརད་ཅིག །སངས་རྒྱས་དང་བྱང་ཆུབ་སེམས་དཔའ་དང་། །ཉན་ཐོས་རྣམས་ལ་རྗེས་ས་དང་རིམ་པ་ནྀ་རྗེསའྀ་ཚིག་ཏུ་བསྒྱུར་རོ། །གཞན་ལ་ཚྀག་འབྲིང་བོ་ནི་མན་ཆད་ཙམ་དུ་བྱའོ། །གཞན་ནྀ་ཡབ་མེས་ཀྱྀ་སྐུ་རིང་ལ། །མཁན་པོ་དང་ལོ་ཚ་པས་དར་མ་དཀོན་མཆོག་སྤྲིན་དང་། །ལང་ཀར་གཤེགས་པ་བསྒྱུར་ཏེ་གཏན་ལ་ཕབ་པའྀ་ལུགས་བཞིན་དུ་སྒྱུར་ཅིག་ཅེས་འབྱུང་བས།” [[4]] སྒྲ་སྦྱོར་བམ་གཉིས་གཏན་ལ་ཕབ་པའི་འགོ་ནི་ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་གྱི་དུས་སུ་ཡིན་པར་བཤད་པ་གཅིག་དང་། ཡང་རྒྱ་བོད་ཡིག་སྒྱུར་སློབ་དེབ་བློ་གསལ་མིག་སྒྲོན་དུ། སྒྲ་སྦྱོར་བམ་གཉིས་ལ་ཁྲི་ལྡེ་སྲོང་བཙན（༧༩༨－༨༡༥）གྱིས་བཀས་བཅད་མཛད་ཚུལ་བཀོད་ཡོད་པ་མ་ཟད། བཙན་པོ་ཁྲི་ལྡེ་སྲོང་བཙན་གྱི་སྐུ་རིང་ལ་ལོ་ཙཱ་བ་རྣམས་ཀྱིས་དམ་པའི་ཆོས་ཀྱི་འགྱུར་སྣ་ཚོགས་ལ་རིག་གནས་དང་། བརྡ་སྤྲོད་སོགས་ཀྱི་དབང་གིས་འགྱུར་བའི་ཆོས་ལ་མ་དག་པ་དང་། མ་ཚང་བ། མ་རྫོགས་པའི་ཉེས་སྐྱོན་དང་ལྡན་པ་རྟོགས་ནས། འགྱུར་དེ་དག་གི་སྐྱོན་ཆ་དག་སེལ་དང་ནོར་སྐྱོན་སླར་བཅོས་བྱ་ཕྱིར་ཐོན་མི་ནས་བཟུང་བའི་འགྱུར་ཡིག་ཚང་མ་ཡང་བསྐྱར་ཞུ་དག་གིས་གཏན་ལ་ཕབ་པ་དང་། སླད་ཕྱིན་དེ་ལྟར་མི་འབྱུང་བའི་ཆེད་དུ་ཆོས་རྒྱལ་ལོ་པཎ་དང་མཉམ་དུ། སྲིད་བློན་རྣམས་ཀྱང་བཀུག་ནས་མཁས་པའི་བློས་བརྟག་ཅིང་བཙན་པོའི་བཀས་བཅད་པའི་གཞུང་ལུགས་ཀྱི་ཕྱི་མོ་བྱེ་བྲག་རྟོགས་བྱེད་འབྲིང་པོ«སྒྲ་སྦྱོར་བམ་གཉིས»ཞེས་པ་འདི་ཐོག་མར་བཏོན་པར་བཤད་པས། སྒྲ་སྦྱོར་བམ་གཉིས་ནི་བཙན་པོ་ཁྲི་ལྡེ་སྲོང་བཙན་གྱི་སྐབས་སུ་བྱུང་བར་བཤད་པ་གཅིག ཡང་མཁས་མཆོག་དམུ་དགེ་བསམ་གཏན་གྱི་གསུང་འབུམ་ལས། ་་་ ་་་（བཙན་པོ་ཁྲི་རལ་བ་ཅན་གྱི་རིང་དུ།---རྩོམ་པ་པོ）པཎྟི་ཏ་མང་པོ་སྤྱན་དྲངས་ཏེ་ལོ་པཎ་རྣམས་ཀྱིས་མདོ་རྒྱུད་བསྟན་བཅོས་མང་པོ་བསྒྱུར། སྔར་བསྒྱུར་བ་རྣམས་ལ་དག་བཅོས་དང་། སྐད་གསར་བཅད་ཀྱི་གཏན་ལ་ཕབ་སྟེ། བྱེ་བྲག་རྟོགས་བྱེད་ཆེ་འབྲིང་ཆུང་གསུམ་མཛད། འབྲིང་བ་ལ་སྒྲ་སྦྱོར་བམ་གཉིས་ཟེར། ཞེས་གསུངས་པས། སྒྲ་སྦྱོར་བམ་གཉིས་ནི་བཙན་པོ་ཁྲི་རལ་བ་ཅན་གྱི་སྐབས་སུ་བྱུང་བར་བཤད་པ་དང་གསུམ་མོ། །དེ་ལས་ཡོངས་གྲགས་སུ་སྒྲ་སྦྱོར་བམ་གཉིས་ནི་རྒྱལ་བོ་ཁྲི་ལྡེ་སྲོང་བཙན་གྱི་དུས་སུ་གཏན་ལ་ཕབ་ཅེས་ཞལ་མཐུན་ཏེ། སྡེ་དགེའི་བསྟན་འགྱུར་གྱི་པར་གཞིའི་ཁྲོད་དུ་བཞུགས་པའི་སྒྲ་སྦྱོར་བམ་གཉིས་ཀྱི་བཀས་བཅད་ལས། “རྟའི་ལོ་ལ་བཙད་པོ་ཁྲི་ལྡེ་སྲོང་བཙན་ཕོ་བྲང་སྐྱིའི་འོན་ཅང་དོ་ན་བཞུགས”[[5]]ཞེས་འབྱུང་བ་ལྟར། དེ་ན་བཙན་པོ་ཁྲི་ལྡེ་སྲོང་བཙན་ནས་ད་བར་དུ་ལོ༡༢༡༧འདས་པས། དེ་ལས་ང་ཚོས་སྒྲ་སྦྱོར་བམ་གཉིས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཧ་ཅང་རིང་བ་ཚེགས་མེད་དུ་རྟོགས་ནུས།

ལོ་ཙཱའི་གཞུང་ལུགས་ཀྱི་ཕྱི་མོ་འདིའི་ནང་དོན་གྱི་ཐད་ལའང་སྔོན་གྱི་མཁས་དབང་མང་པོས་རང་ཉིད་ཀྱི་ལས་ཀ་དང་འབྲེལ་ནས་དགོངས་ཚུལ་མི་འདྲ་བ་རེ་རྒྱུན་འཁྱོངས་བྱས་ཡོད་ལ། ལྷག་པར་གཞུང་ལུགས་འདིའི་མཚན་ལ་བསྟན་བཅོས་རང་དུ་བྱེ་བྲག་རྟོགས་བྱེད་འབྲིང་པོ་ཞེས་དངོས་སུ་མི་སྣང་ཡང་། «དཀར་ཆག་འཕང་ཐང་མ་སྒྲ་སྦྱོར་བམ་པོ་གཉིས་པ»ཡི་ནང་དུ“བྱེ་བྲག་ཏུ་རྟོགས་བྱེད་ཆེན་པོ། བྱེ་བྲག་ཏུ་རྟོགས་བྱེད་འབྲིང་པོ། བྱེ་བྲག་ཏུ་རྟོགས་བྱེད་ཆུང་ངུ་། སྐད་བྱེ་བྲག་ཏུ་བཤད་པ་འདི་ནི་འབྲིང་པོའོ”[[6]]ཞེས་པ་ལས་ཤེས་ཐུབ། ཡང་སྒྲ་སྦྱོར་བམ་པོ་གཉིས་པ་ཞེས་པའི་གཉིས་པ་ལ། འགའ་ཞིག་གིས་བྱེ་བྲག་རྟོགས་བྱེད་ལ་ཆེ་འབྲིང་ཆུང་གསུམ་ཡོད་པ་ལས། འདི་གཉིས་པ་ཡིན་པས་སྒྲ་སྦྱོར་བམ་པོ་གཉིས་པར་བཏགས་པར་འདོད་མོད། དོན་ལ་སྒྲ་སྦྱོར་བམ་པོ་གཉིས་པར་ནང་དོན་ལེའུ་སྔ་ཕྱི་ཁག་གཉིས་ཡོད་པས་བམ་གཉིས་ཞེས་བཏགས་པ་ཡིན་ཏེ། «བོད་ཀྱི་ལོ་ཙཱའི་རིགས་ལམ་རྣམ་བཤད་བློ་གསལ་འཇུག་ངོགས»ཞེས་པར། “ལོ་ཙཱའི་གཞུང་ལུགས་ཆ་ཚང་ཞིང་ཆེས་སྔ་བའི«སྒྲ་སྦྱོར་བམ་པོ་གཉིས་པ»འམ«སྒྲ་སྦྱོར་བམ་གཉིས»ཞེས་བྱ་བར་བམ་པོ་གཉིས་ཡོད་པ་བསྟན་བཅོས་ཀྱི་མཚན་ལས་གོ་ཐུབ། སྤྱིར་བམ་པོ་རེར་ཚིགས་བཅད་ཤོ་ལོ་ཀ་དང་ཚེག་བར་གྱི་གྲངས་ངེས་ན་ཡང་འདིར་དེའི་གྲངས་མ་ངེས་པར་གཞུང་གི་བརྗོད་བྱ་མི་འདྲ་བར་གོ་ན་འགྲིག་སྙམ”[[7]]ཞེས་དང་། ཡང་ཨ་ལགས་དུང་དཀར་ཚང་གིས། “«སྒྲ་སྦྱོར་བམ་གཉིས»ལ་ལེའུ་གཉིས་ཡོད་དེ། ལེའུ་དང་པོ་ནི་ཡིག་བསྒྱུར་གྱི་རྩ་དོན་གསུམ་དང་། བྱ་ཐབས་བཞི། དོ་སྣང་བྱེད་དགོས་པ་བཞི་བཅས་ཀྱི་བཀས་བཅད་ཡིན་པ་དང་། ལེའུ་གཉིས་པ་ནི། སྐབས་དེར་བཀས་བཅད་མཛད་ཟིན་པའི་མིང་ཚིག་གི་དཀར་ཆག་ཡིན”[[8]]ཞེས་གསུངས་ཡོད་པས་ཕྱིར་རོ། །

«སྒྲ་སྦྱོར་བམ་གཉིས»ཀྱི་ཁྲོད་དུ་གཏན་ལ་ཕབ་པའི་ཚད་གཞི་ལ། གཞུང་རང་དུ་རྩ་དོན་གསུམ་དང་སྒྱུར་བའི་ཐབས་དམ་པ་བཞི། ཞེས་གཞུང་འདི་ཧྲིལ་བོ་ལོ་ཙཱའི་ཚད་གཞི་ཞིག་ལ་ངོས་འཛིན་བྱས་ཏེ། ལོ་ཙཱའི་རྩ་དོན་ཆེན་པོ་གསུམ་གཏན་ལ་ཕབ་འདུག་སྟེ། “(༡) སྒྲ་རིག་པའི་གཞུང་དང་མཐུན་དགོས་པ། (༢) ཆོས་ཀྱི་གཞུང་དང་མཐུན་དགོས་པ། (༣) བོད་མི་རང་ཉིད་ཀྱིས་གོ་བདེ་བ་ཞིག་ཡིན་དགོས་པ”[[9]]བཅས་སོ། །དེ་ལ“དམ་པའི་ཆོས་བསྒྱུར་བའི་ལུགས་ནི་དོན་དང་ཡང་མི་འགལ་ལ་བོད་སྐད་ལ་ཡང་གར་བདེ་བར་གྱིས་ཤིག”[[10]]ཅེས་པ་ལྟར། སྐབས་དེའི་ལོ་པཎ་རྣམས་ཀྱིས་ལོ་ཙཱའི་རྩ་དོན་འདི་གསུམ་གཞིར་བཟུང་སྟེ་བསྒྱུར་བྱའི་དོན་གང་ཡིན་པ་དེ་ངོ་བོ་གཞན་དུ་མ་འགྱུར་བར་བྱེད་པ་དང་། སྐད་ཆའི་སྦྱོར་བ་བོད་སྐད་ཀྱི་ལུགས་བཞིན་གང་བདེར་བྱེད། འདིར་བྱེ་བྲག་ཏུ་ལོ་ཙཱའི་རྩ་དོན་ཆེན་པོ་གསུམ་སོ་སོར་སྤྲོས་ན།

ཀ བྱཱ་ཀ་ར་ཎའི་སྒྲའི་ལུགས་དང་མཐུན་དགོས་པ།

དེ་ཡང་བོད་རང་གི་སུམ་རྟགས་ཀྱི་བརྡ་སྤྲོད་པའི་ལུགས་དང་མཐུན་པར་བྱས་ཏེ་བོད་མིས་གོ་བདེ་བ་ཞིག་ཡིན་དགོས་ཞེས་པའི་དོན་དེ། ཡིག་སྒྱུར་ལ་འཇུག་པའི་སྐབས་སུ་བསྒྱུར་བྱའི་མ་ཡིག་གི་ནང་དོན་གསལ་ཐག་ཆོད་པ་ཞིག་ངེས་རྗེས། རྗོད་བྱེད་ཚིག་གི་གོ་རིམ་གཙོར་མི་འཛིན་པར་འགྱུར་བྱའི་སྐད་ཡིག་གང་དེར་ཐུན་མིན་གྱི་བརྡ་སྤྲོད་པའི་ལུགས་ཤིག་ཡོད་པ་དེ་དང་མཐུན་པར་བསྒྱུར་དགོས་ལ། དེ་ལས་ལྡོག་ན་ཡི་གེ་ཕན་ཚུན་བསྒྱུར་བ་ཙམ་ལས་གནད་ཀྱི་དོན་པོ་སྟེ། སྐད་ཡིག་གཉིས་དབར་གྱི་ནང་དོན་དེ་གཅིག་གཅིག་ལ་ངེས་ཤེས་སམ་གོ་བརྡ་སྤྲད་མེད་པར་མ་ཟད་ལོ་ཙཱའི་དམིགས་ཡུལ་དང་ཡང་ན་སྙིང་བོ་དེ་ཕྱིར་མངོན་ཐུབ་མེད། དེ་ལྟར་བྱས་ན་ནང་དོན་གྱི་ཐད་ར་མགོ་ལུག་སྦྱར་ལྟ་བུའི་བཞད་གད་ཀྱི་ཆ་འབྱུང་སྲིད་པས། དེ་ནི་རང་མི་རིགས་ཀྱི་ཡི་གེ་དང་ཐ་སྙད་སྤྱོད་སྟངས་ལ་རྨོངས་པའི་སྐྱོན་དུ་ཟད། དེ་བས་ལོ་ཙཱ་བ་དག་གིས་སླད་ཕྱིན་བརྡ་སྤྲོད་གྱི་གཞུང་ལ་སྦྱོང་བ་དཔྱིས་ཕྱིན་པ་ཞིག་བྱས་ཏེ། བོད་རང་གི་ཐུན་མོང་གི་བརྡ་སྤྲོད་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་དང་མཐུན་པར་ལོ་ཙཱར་འཇུག་རྒྱུ་དེ་ནི་གནད་ཀྱི་དམ་པའོ། །

ཁ ཆོས་ཀྱི་གཞུང་ལས་བརྗོད་བྱའི་དོན་དང་འགལ་མི་རུང་བ།

འདི་ནི་ཡོངས་གྲགས་སུ་ལོ་ཙཱའི་ལས་ལ་འཇུག་སྐབས་དོན་དང་རྣམ་པ་གཉིས་ལས་དོན་གཙིགས་སུ་བཟུང་དགོས་ཞེས་པའི་བཞེད་དགོངས་ཏེ། ལོ་ཙཱ་ཞེས་པ་མ་གཞི་ནས་སྐད་རིགས་གཉིས་དབར་གྱི་རིག་གནས་སྤེལ་རེས་ཀྱི་ལག་ཆ་དང་། བརྒྱུད་བསྒྲགས་བྱེད་སྤྱད་ཀྱི་འདྲེན་དངོས（载体）ལྟ་བུའི་དཔེར་འགོད་པས་ན་ནང་དོན་གཙོར་འཛིན་དགོས་པ་ནི་ཁ་ཚ་དགོས་གཏུགས་སུ་གྱུར་ཡོད། དོན་འདི་ལ་རྒྱ་ནག་གི་མཁས་པའི་དབང་བོ་ལུའུ་ཞུན་གྱིས་དོན་དང་བསྟུན་ཕྱིར་རྗོད་པ་མ་བདེ་ནའང་རུང་། ཞེས་གསུངས་པ་ལས་ཀྱང་དོན་གཙོ་བ་རྟོགས་ནུས། རང་རེའི་ཆོས་རྒྱལ་གོང་མ་རྣམས་ཀྱིས་དམ་པའི་ཆོས་གཞུང་བོད་དུ་བསྒྱུར་བའི་དམིགས་ཡུལ་གཙོ་བོ་ཡང་། སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་གཏིང་ཟབ་པའི་བརྗོད་བྱའི་དོན་དེ་བོད་རིགས་དད་ལྡན་རྣམས་ལ་ཤེས་སུ་བཅུག་སྟེ། འབངས་མི་སེར་རྣམས་དགེ་བཅུའི་ལམ་ལ་འགོད་ཕྱིར་ཡིན་ལ། དེང་གི་ལོ་ཙཱའི་གནས་བབ་ལ་མཚོན་ནའང་། འགྱུར་ལེགས་ཉེས་ཀྱི་ཚད་གཞི་དེ་ཡང་གཙོ་བོ་ནང་དོན་དང་འགལ་ཡོད་མེད་ཀྱི་སྟེང་ནས་འཇོག་པས་ན། བརྗོད་བྱའི་དོན་དང་འགལ་མི་རུང་ཞེས་གདམ་པའོ། །

ག བོད་མི་རང་གིས་གོ་བདེ་བ་ཞིག་ཡིན་དགོས།

འདི་ཡང་བོད་མི་རང་གིས་གོ་བདེ་བ་ཞེས་བོད་རང་གི་ས་སྐྱེས་རྡོ་སྐྱེས་ཀྱི་སྐད་ཡིག་སྟེ། བོད་སྐད་རྣལ་མ་ཞིག་བྱུང་ན། བོད་མི་སུས་ཉན་ཡང་གོ་བདེ་ལ་ཐོས་པ་ཙམ་གྱིས་འདིའི་དོན་ནི་འདིའོ་སྙམ་པའི་ངེས་ཤེས་འདྲོང་ཐུབ་པའི་ནུས་པ་དང་ལྡན་པ་ཞིག་ཅིས་ཀྱང་ཡོང་བར་བྱ་དགོས་པ་ལས། བསྒྱུར་གཞུང་གཙོར་བཟུང་སྟེ་མཛེས་པའི་ཆེད་དུ་སྙན་ངག་དང་མངོན་བརྗོད་སོགས་ཀྱིས་སྤུད་གང་ཐུབ་བྱེད་པའམ་ཡུལ་སྐད་ཀྱིས་ལྷད་མང་དུ་ཞུགས་ཚེ། བསྒྱུར་བའི་གཞུང་གང་གི་དོན་དེ་མི་གོ་བའམ་ལོག་པར་གོ་ཉེན་ཆེ་བས། བོད་རང་གི་སྐད་ཡིག་གི་ཡིག་རྩ་ངེས་ཅན་ཞིག་ཡོད་པ་གཞིར་བཞག་སྟེ་ལོ་ཙཱའི་ལས་ལ་འཇུག་དགོས་པ་ནན་གྱིས་བསྟན་ཡོད་དོ། །

གཉིས་པ། རྒྱའི་མཁས་པ་ཡན་ཧྥུ་དང་ཁོང་གིས་བཏོན་པའི་ལོ་ཙཱའི་རྩ་དོན།

སྤྱི་ལོ་དུས་རབས་བཅུ་དགུ་བའི་དུས་མཇུག་དང་ཉི་ཤུའི་དུས་མགོའི་ཀྲུང་གོའི་སྤྱི་ཚོགས་ནི་རིག་གནས་ལས་འགུལ་གྱི་ཚ་རླབས་འཕྱུར་བའི་དུས་ཤིག་ཡིན་པ་དང་། དེ་དང་ལྷན་དུ་ཡིག་སྒྱུར་བྱ་བཞག་ལའང་སྔར་མེད་ཀྱི་འགྱུར་ལྡོག་བྱུང་། སྤྱི་ལོ༡༨༥༣ལོར་འཁྲུངས་པའི་རྒྱའི་མཁས་པ་ཡན་ཧྥུ་ནི་ཏག་ཏག་འགྱུར་བ་དེའི་ཁྲོད་ཀྱི་ཚབ་མཚོན་མི་སྣ་དང་། ཀྲུང་གོའི་ཉེ་རབས་ལོ་རྒྱུས་སྟེང་གི་རྩོམ་པ་པོ་གྲགས་ཅན། བསམ་བློའི་སྒོ་མོ་འབྱེད་མཁན་ཡིན་ལ། རྗེས་སུ་ཁོང་གི་བློ་ངོར་ནུབ་ཕྱོགས་མ་རྩ་རིང་ལུགས་ཀྱི་དམངས་གཙོའི་སྨྱུ་གུ་འཁྲུངས་པས། ནུབ་ཕྱོགས་ལ་སློབ་སྦྱོང་བྱེད་དགོས་པའི་འདུ་ཤེས་སྐྱེས་ནས་དེའི་ལྟ་བ་ཁྱབ་བསྒྲགས་བྱས། དེ་བས་ཁོང་ལ“རྒྱལ་དམངས་སྐྱོབ་པ་དང་བདེན་ལུགས་འཚོལ་སྙེག་བྱེད་པའི་སྔོན་ཐོན་མི་སྣ”ཞེས་པའི་མཚན་སྙན་གནངས། རྒྱའི་མཁས་པ་ཁང་ཡིའུ་ཝེ（康有为）དང་ཚའེ་ཡོན་ཕའེ（蔡元培）སོགས་ཀྱིས། ཡན་ཧྥུ་ནི་ཀྲུང་གོའི་ཉེ་རབས་ལོ་རྒྱུས་སྟེང་གི་ཡིག་སྒྱུར་མཁན་པོ་དང་། ནུབ་གླིང་གི་བསམ་བློ་དང་རིག་གནས། ལམ་ལུགས་བརྒྱུད་སྤྲོད་བྱེད་མཁན་ཐོག་མ་དེ་ཡིན། ཞེས་གདེངས་འཇོག་གནང་བ་དོན་ལ་གནས་ཏེ། སྤྱི་ལོ༡༩༧༦ལོར་ཡན་ཧྥུ་དབྱིན་ཇིའི་མཚོ་དམག་སློབ་གྲྭར་སློབ་གཉེར་ལ་བྱོན་དེ་དམག་འཐབ་དང་སྒྱོགས་མདེལ་བཟོ་བའི་ལག་རྩལ་སྦྱངས། ད་དུང་གྲངས་རིག་པ་དང་མི་ཆོས་འཕེལ་འགྱུར་སྨྲ་བ། སྤྱི་ཚོགས་ཁྲིམས་ལུགས་ཀྱི་སྐོར། དཔལ་འབྱོར་རིག་པ་སོགས་རིག་གནས་སྣ་མང་ལ་སྦྱངས་ཤིང་མཁས་པའི་རྩེར་སོན་དེ། ཀྲུང་གོའི་རིག་གཞུང་དང་ལོ་ཙཱའི་བྱ་བཞག་ལ་ཕྱག་རྗེས་འཇོག་པའི་འགོ་བཙུགས། རྒྱའི་ཉེ་རབས་ལོ་རྒྱུས་སྟེང་གི་ནུབ་གླིང་དང་རྒྱའི་དབར་གྱི་ཡིག་སྒྱུར་བྱ་བཞག་གི་ལོ་ཙཱའི་རྩ་དོན་གླེང་ཚེ། ཡན་ཧྥུ་ནི་དུས་སྐབས་དེའི་རྩ་དོན་འདོན་མཁན་ཐོག་མ་དེ་ཡིན། སྤྱི་ལོ1895ལོར་ཁོང་གིས་བསྒྱུར་བའི་དབྱིན་ཇིའི་སྐྱེ་དངོས་རིག་པ་ཐའོ﹒ཧིན﹒ཧི་ཞིའུ་ལིའི（托·亨·赫胥黎）«གནམ་བཤད་སྨྲ་བ»（天演论）ཞེས་པས་སྐབས་དེའི་སྤྱི་ཚོགས་ལ་ཤན་ཆེན་པོ་ཐེབས་པ་དང་། དེའི་གླེང་གཞིའི་ནང་དུ་ད་ལྟ་ཡོངས་གྲགས་སུ་ཁས་ལེན་དང་གཙིག་ཏུ་འཛིན་པའི་སྒྱུར་བའི་དཀའ་བ་གསུམ་མམ། ཡང་ན་ལོ་ཙཱའི་རྩ་དོན་ཆེན་མོ་གསུམ་སྟེ“མཐུན་བདེ་སྙན”གསུམ་སྟེ། རྒྱའི་སྐད་དུ། 信、达、雅རུ་འབོད་པའི་ལྟ་བ་ཐོག་མར་བཏོན། “ཡན་ཧྥུ་རང་ཉིད་ཀྱིས་འདི་ནི་ལོ་ཙཱའི་རྩ་དོན་ཡིན་ཞེས་བཤད་མེད་ཀྱང་། རྗེས་རབས་པ་རྣམས་ཀྱིས་མ་གྲོས་གཅིག་མཐུན་གྱི་སྒོ་ནས་ལོ་ཙཱའི་རྩ་དོན་དུ་ངོས་འཛིན་བྱས་ཡོད”[[11]] སྤྱིར་རྒྱའི信、达、雅 ཞེས་པའི་ཡིག་འབྲུ་གསུམ་པོ་འདི་ནི། རྒྱའི་རྒྱལ་རབས་ལས་རྒྱལ་ཁབ་གསུམ་གྱིས་སྲིད་དབང་འཛིན་པའི་སྐབས་སུ་རྒྱའི་ཀྲི་ཆན（支谦）བྱ་བས་སྔ་མོ་ནས་བཏོན་ཡོད་ནའང་། ཡིག་འབྲུ་འདི་གསུམ་ཡིག་སྒྱུར་བྱ་བཞག་གི་ལུགས་ལྟར་གཙོ་ཕལ་གྱི་གོ་རིམ་ལྡན་པའི་སྒོ་ནས་ཡིག་སྒྱུར་གྱི་མ་དཔེ་ཡིན་ཞེས་གཏན་ལ་ཕབ་མཁན་ཐོག་མ་ནི་ཡན་ཧྥུ་ཡིན། ཁོང་གིས་ཡིག་སྒྱུར་བྱེད་སྐབས་མ་ཡིག་གི་ནང་དོན་དང་བསྟུན་པ་གཞིར་བཞག་ཐོག་འགྱུར་གྱི་ལུགས་དང་མཐུན་པར་བྱེད་པ་གནད་ཀྱི་དམ་པ་ཡིན་ལ། དེ་ལས་ལྡོག་ན་མ་བསྒྱུར་པ་དང་ཁྱད་པར་མེད་ཅེས་གསུངས་པ་རེད། རྒྱ་ནག་གི་རྗེས་རབས་པ་རྣམས་ཀྱིས་རྩ་དོན་འདི་གསུམ་ལ་ཁས་ལེན་དང་བརྩིས་སྲུང་བྱེད་ལ། དེ་ལས“雅”ལ་ལྟ་བ་མི་མཐུན་པ་འདོན་མཁན་རེ་གཉིས་ཡོད་ནའང་། དེ་ནི་ལོ་ཙཱའི་རིག་གནས་འཕེལ་རྒྱས་སུ་སོང་བའི་དན་རྟགས་ཡིན་པས། ལོ་ཙཱའི་ལག་ལེན་ཁྲོད་དུ་དེ་ལ་ལེགས་བཅོས་དང་འོས་མཐུན་གྱི་འགྲེལ་བཤད་བྱས་ཀྱང་མི་ཆོག་པ་མེད་དོ། །

ཡང་རྒྱའི་ལོ་ཙཱའི་རྩ་དོན་གསུམ་སྟེ། 信、达、雅གསུམ་ལ་བོད་སྐད་དུ། བསྟུན་བདེ་སྙན་གསུམ་དང་། མཚུངས་གསལ་བདེ་གསུམ། བསྟུན་འབྱོར་སྙན་གསུམ། བཙུན་བདེ་ལྡན་གསུམ། ཡིད་གཏོད་ལྷུན་པོ་འཇེབས་པ་གསུམ། མཐུན་བདེ་སྙན་གསུམ་སོགས་སུ་བསྒྱུར་ཡོད་ལ། དེ་དག་གི་བསྟན་བྱའི་དོན་ཕལ་ཆེར་གཅིག་མཐུན་དུ་སོང་ཡོད་པ་སྟེ། མ་ཡིག་གི་བསྟན་དོན་དང་མི་འགལ་ཞིང་། འགྱུར་ཡིག་གི་བརྡ་སྤྲོད་ཀྱི་ལུགས་དང་མཐུན་དགོས་ལ། རྗོད་བྱེད་ཚིག་གི་སྦྱོར་བ་སྙན་ཞིང་འཇེབས་པ་ཞིག་ཡིན་དགོས་པ་བསྟན་ཡོད། དེ་ལས“信”བྱ་བས་འགྱུར་ཡིག་གི་ནང་དོན་མ་ཡིག་དང་མཐུན་དགོས་པ་སྟེ། མ་ཡིག་གི་བསྟན་དོན་ཅི་ཡིན་པ་འགྱུར་ཡིག་གིས་ཇི་བཞིན་མཚོན་དགོས་པ་ལས་འཁྱོག་སྒྱུར་བྱེད་མི་རུང་བ་བསྟན། “达”བྱ་བས་མ་ཡིག་དེ་འགྱུར་ཡིག་གི་ལུགས་དང་འབྲེལ་ཆགས་དགོས་པ་སྟེ། འགྱུར་ཡིག་གི་བརྡ་སྤྲོད་པའི་ལུགས་དང་མཐུན་ཞིང་གོ་བདེ་བ་ཡོང་དགོས་པ་བསྟན། “雅”བྱ་བས་ཚིག་སྦྱོར་སྙན་ཞིང་འཇེབས་པ་ཡིན་དགོས་པ་བསྟན་པས། ཁོ་མོས་གོང་གི་འགྱུར་དག་ལས་ཁ་ལ་བདེ་ཞིང་དོན་དང་མཐུན་པ་ནི། “མཐུན་བདེ་སྙན”གསུམ་ཞེས་པ་འདི་འོས་པར་སྙམ། དེ་ལ་ནུབ་བྱང་མི་རིགས་སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོའི་རྒན་ཁྲི་བསམ་གཏན་ལགས་ཀྱིས“བསྟུན་བདེ་སྙན”གསུམ་ལས“མཐུན་བདེ་སྙན”ཞེས་བསྒྱུར་ན་འོས་ལ། “信”ལ“བསྟུན”ཞེས་བསྒྱུར་ན་ཚིག་ལྗིད་དྲགས་པས་རྣ་བར་ཡང་མི་སྙན་ཞེས་གསུངས་པ་ནི་མཁས་པ་ཆེན་པོའི་གཏམ་ཡིན་ནོ། །

གསུམ་པ། «སྒྲ་སྦྱོར་བམ་གཉིས»ཀྱི་རྩ་དོན་གསུམ་དང“མཐུན་བདེ་སྙན”གསུམ་བར་གྱི་གཤིབ་བསྡུར།

དུས་ཀྱི་ཆ་ནས་བཤད་ན། སྒྲ་སྦྱོར་བམ་གཉིས་དང་ཡན་ཧྥུ་ཡི་བར་དུ་ཧེ་བག་ཆེ་སྟེ། རང་རེའི་ལོ་ཙཱའི་གཞུང་ལུགས་ཀྱི་ཕྱི་མོ་དེ་ནི་དུས་རབས་བརྒྱད་པའི་ནང་དུ་བྱུང་བ་ཡིན་ལ། རྒྱའི་མཁས་པ་ཡན་ཧྥུ་ནི་དུས་རབས་བཅུ་དགུའི་སྨད་ནས་དུས་རབས་ཉི་ཤུའི་བར་གྱི་མི་སྣ་ཞིག་ཡིན་པས། དེ་གཉིས་ཀྱི་བར་དུ་མི་ལོ་ཆིག་སྟོང་ལྷག་གི་སྔ་ཕྱི་ཡོད་ན་ཡང་། ང་ཚོས་དེ་གཉིས་ལས་ཐོན་པའི་ལོ་ཙཱའི་རྩ་དོན་གསུམ་པོ་ཕན་ཚུན་གཤིབ་སྟེ་བསྡུར་ན། རྩ་དོན་གསུམ་ལས་གཉིས་ཀྱི་བསྟན་དོན་ཕན་ཚུན་གའུ་ཁ་སྦྱོར་དུ་འདུག་སྟེ། གཤམ་དུ་རྩ་དོན་རེ་རེ་བཞིན་བྱེ་བྲག་ཏུ་བསྡུར་བར་བྱའོ། །

ཀ མཐུན་པའི་ཆ།

གོང་དུ་བཏོན་པའི་ཡན་ཧྥུ་ཡི་རྩ་དོན་གསུམ་གྱི་འགྲེལ་དང་བསྟུན་ན་དེའི་ཁྲོད་ཀྱི“信”ནི་རང་རེའི་གཞུང་ལས་ཐོན་པའི་རྩ་དོན་གཉིས་པ་སྟེ། ཆོས་ཀྱི་གཞུང་གི་བརྗོད་བྱའི་དོན་དང་འགལ་མི་རུང་ཞེས་པའི་སྟེང་དུ་གཞི་མཐུན་བྱུང་ཡོད་ལ། བརྗོད་བྱའི་དོན་ལ་བློ་དཀར་དགོས་པ་སྟེ་མ་ཡིག་ལ་གོ་བ་ཞིབ་མོ་ཡང་དག་ཅིག་བླངས་རྗེས་ཆད་ལྷག་དང་ནོར་འཛོལ་ཅི་ཡང་མི་བྱུང་བར་བསྟན་དོན་ཇི་བཞིན་མཚོན་པར་བྱེད་པ་དེ་ཡིན། དེ་ཡང་སྐད་རིགས་གཉིས་ཀྱི་ཚིག་གི་ཕྲེང་བ་སྤེལ་སྟངས་མི་མཐུན་པ་ལས་བརྗོད་དོན་ལ་ལོག་སྒྱུར་དང་འཁྱོག་སྒྱུར་བྱེད་མི་རུང་བའི་རྩ་དོན་དེ་ཡིན་སྙམ། “达”ནི་རང་རེའི་རྩ་དོན་དང་པོ་སྟེ། བྱཱ་ཀ་ར་ཎའི་སྒྲའི་ལུགས་དང་མཐུན་དགོས་ཞེས་པ་དང་མཐུན་པར་སྣང་སྟེ། མ་ཡིག་བསྒྱུར་སྐབས་འགྱུར་ཡིག་གི་ལུགས་དང་འབྲེལ་ནས་དེའི་བརྡ་སྤྲོད་ཀྱི་ལུགས་དང་མཐུན་པ་ཞིག་བྱས་ཏེ་བསྐྱར་མཚོན་བྱེད་དགོས་པ་དེ་ཡིན་པར་འདོད། དེ་ཡང་དཔྱད་རྩོམ་དང་དེབ་ཁ་ཤས་ཀྱི་ཁྲོད་དུ་གཞུང་གཉིས་ཀྱི་རྩ་དོན་ལ་གོ་བ་ལེན་ཚུལ་གཅིག་མཐུན་མ་བྱུང་བ་ལས་འགྲེལ་མི་མཐུན་པ་རེ་རྒྱབ་ཡོད་ལ། དེ་མཚུངས་ཀྱི་གཞུང་གཉིས་ཀྱི་རྩ་དོན་གཅིག་མཐུན་གྱི་ཐད་ལ་ལྟ་བ་མི་མཐུན་པ་བྱུང་ཡོད་པ་སྟེ། གོང་གི་བསྡུར་དང་ལྡོག་སྟེ “信”དང་རྩ་དོན་དང་པོ་གཉིས་གཅིག་མཐུན་དུ་སྦྱར་བ་དང“达”དང་རྩ་དོན་གཉིས་པ་འབྱོར་བར་བྱས་ཡོད། འོན་ཀྱང་ཕྲན་གྱིས་གོང་བརྗོད་ཀྱི་ལོ་ཙཱའི་གཞུང་གི་ཕྱི་མོ«སྒྲ་སྦྱོར་བམ་གཉིས»ཀྱི་ངོ་སྤྲོད་རགས་བསྡུས་དང་ཡན་ཧྥུ་ཡིས་བཏོན་པའི་རྩ་དོན“མཐུན་བདེ་སྙན”གསུམ་གྱི་འགྲེལ་ཚུལ་དང་བསྟུན་ནས་མཐུན་པའི་ཆ་གཤིབ་པའོ། །

ཁ མི་མཐུན་པའི་ཆ།

རང་རེའི་ལོ་ཙཱའི་གཞུང་གི་ཕྱི་མོ་ལས་བཏོན་པའི་བོད་མི་རང་གིས་གོ་བདེ་བར་བྱེད་དགོས་ཞེས་པ་དང་ཡན་ཧྥུ་ཡི“雅”གཉིས་གཞི་གཅིག་གི་སྟེང་དུ་རྩ་བ་ནས་མི་འབབ་སྟེ། （འདིར་མཐུན་དགོས་ཞེས་པ་མ་ཡིན་པ་ཤེས་དགོས།） གཅིག་ནི་ཚིག་དོན་གཉིས་ཀའི་སྟེང་ནས་བསྟན་པར་གོ་བ་བླངས་ཆོག་ལ། ཅིག་ཤོས་ནི་ཚིག་སྦྱོར་ཁོ་ནའི་སྟེང་ནས་བརྗོད་ཡོད། དེའང«སྒྲ་སྦྱོར་བམ་གཉིས»གཏན་འབེབས་བྱེད་པའི་དུས་དེ་ནི་རྒྱ་བལ་ལས་བསྟན་པའི་ཆོས་ནང་འདྲེན་བྱེད་པའི་སྐབས་ཡིན་པས། ལོ་ཙཱ་བ་དག་གི་ཉམས་མྱོང་ཕྱོགས་བསྡོམས་དང་སྒྱུར་བྱེད་སྐད་ཡིག་གི་ཐད་ནས་བྱཱ་ཀ་ར་ཎའི་ལུགས་དང་མི་མཐུན་པ་མ་བཅོས་སུ་མི་རུང་བ་རྣམས་བཅོས་པ་ཡིན་པས། དེ་སྔོན་བསྒྱུར་བའི་ཆོས་གཞུང་གི་འགྱུར་མང་པོ་གཞིར་བཟུང་ནས་གཏན་ལ་ཕབ་པ་དང་། མ་ཡིག་ལ་བློ་དཀར་དགོས་པའི་རྩ་དོན་གཙོར་བཟུང་བ་ལས་རྗོད་བྱེད་ཚིག་སྙན་ཞིང་འཇེབས་པ་ཡིན་དགོས་པའི་རྩ་དོན་ནམ་ཚད་གཞི་དངོས་སུ་བཏོན་མེད་དོ། རྒྱའི་ཡན་ཧྥུ་ཡི་སྒྱུར་རྩོམ་ཐོན་པའི་དུས་རིམ་དེ་ནི་རྒྱ་ནག་ནང་ཁུལ་དུ་སྙན་ངག་ལོ་ཙཱ་དར་ཁྱབ་ཆེ་བའི་དུས་ཤིག་ཡིན་ཞེས་བརྗོད་བཞིན་ཡོད་པ་དང་། «ཀྲུང་གོའི་ཡིག་སྒྱུར་རིག་པའི་ལོ་རྒྱུས»（中国译学史）ཞེས་པའི་ནང་དུ། “ཡན་ཧྥུ་ཡི‘雅’ནི་མཛེས་དཔྱོད་རིག་པའི་སྟེང་གི་སྙན་ཞིང་འཇེབས་པ་ལ་ངོས་འཛིན་དགོས་པ་དང་། འདི་ལ་ཕྱོགས་གཉིས་ནས་གསལ་བཤད་བྱས་ཡོད་དེ། གཅིག་ནི་སྙན་ལ་ཁ་གཏད་སའི་སྒྱུར་པ་པོ་ངེས་ཅན་ཞིག་ཡོད་པ། ནུབ་གླིང་གི་མཚན་ཉིད་རིག་པ་དང་སྤྱི་ཚོགས་ཚན་རིག་སྐོར་གྱི་གསུང་རྩོམ་གྱི་ཚིག་དོན་ཉིང་བསྡུས（精理微言）ལ་དམིགས་པ་ཡིན། གསུང་རྩོམ་འདིའི་རིགས་ལ་གོ་བདེའི་ཚིག་བེད་སྤྱད་ན་དངོས་ནས་འོས་མཐུན་ཞིག་མིན། གཞན་ཞིག་ནི་ཀློག་པ་པོ་ངེས་ཅན་ཞིག་ཡོད་དེ། བཀས་བཀོད་རྒྱུད་འཛིན་སྐབས（དུས་རབས་བཅུ་དགུ་བ）ཀྱི་དཔོན་རིགས་དང་ཤེས་ཡོན་ཅན་ཡིན། དེ་བས་ཀློག་པ་པོ་འདིའི་རིགས་དང་མཐུན་པའི་སྙན་འཇེབས་རང་བཞིན་ཅན་གྱི་རྩོམ་ལུས་བཀོལ་དགོས་པ་ཡིན།” [12]དགོས་འབྲེལ་འདི་དང་བསྟུན་ནས“雅”ཞེས་པའི་རྩ་དོན་བྱུང་བ་རེད་སྙམ། དེའང་ཞིབ་ཏུ་བརྗོད་ན། རྒྱ་ནག་མཁས་པའི་ཁྲོད་གོ་བ་ལེན་ཚུལ་རིགས་མི་འདྲ་བ་གཉིས་ཡོད་པ་འདི་ལྟ་སྟེ། “ཁ་ཅིག་གིས་ཕྱོགས་ཡོང་ནས་འགྱུར་མའི་ཚིག་སྙན་ཞིང་འཇེབས་པ་ཡོང་དགོས་པར་གོ་བ་དང་། ཕྱོགས་ཁག་གཞན་ཞིག་གིས་མ་ཡིག་དེ་རིག་ཚན་གྱི་སྟེང་ནས་དབྱེ་བ་དགར་ཏེ། མ་ཡིག་དེ་སྙན་ངག་གི་ཁོངས་གཏོགས་ཡིན་ན་འགྱུར་ཡིག་ཀྱང་དེ་བཞིན་ཚིག་སྦྱོར་སྤེལ་སྟངས་སྙན་ཞིང་འཇེབས་པ་ཡིན་དགོས་ལ། མ་ཡིག་དེ་གསར་འགྱུར་དང་སྲིད་ཕྱོགས་ཀྱི་དོན་ཡིན་ཚེ་ཚིག་སྦྱོར་སྙན་མིན་ལ་མི་བལྟ་བར་བདེན་བཙུན་གཙོར་འཛིན་དགོས་པ་དེ་ཡིན།” [13] དེ་ལས་ང་རང་ཕྱི་མར་འཐད་དེ། ལོ་ཙཱ་བྱེད་སྐབས་དགོས་འབྲེལ་དང་བསྟུན་ནས་བསྒྱུར་དགོས་པའི་ཐབས་ཞིག་ཡོད་པ་དེ་གཞིར་བཟུང་སྟེ་མ་ཡིག་སྙན་ཆ་ཅན་ཡིན་ན་དེ་ལུགས་ཀྱི་འགྱུར་ཡིག་ཁྲོད་ཀྱི་སྙན་པའི་རང་བཞིན་ལྟར་སྒྱུར་བ་ལས་ཚིག་སྦྱོར་སྙན་མོ་དེ་དོར་མི་རུང་ལ། མ་ཡིག་གི་དོན་དེ་བདེན་བཙུན་ཤས་ཆེ་བ་ཞིག་ཡིན་ཚེ་བསྒྱུར་བའི་གོ་རིམ་ཁྲོད་ཚིག་རྒྱན་དང་མངོན་བརྗོད་སོགས་ཀྱིས་མི་བཅིངས་པར་མ་ཡིག་གི་ནང་དོན་ཇི་བཞིན་མཚོན་པར་བྱས་ན་ལེགས་སྙམ་མོ། །

དེ་བས་གཞུང་གཉིས་ཀྱི་རྩ་དོན་གཤིབ་བསྡུར་ལས་ཤེས་ཐུབ་པ་ནི། ཡན་ཧྥུ་ཡིས་བཏོན་པའི་ལོ་ཙཱའི་རྩ་དོན་ལ«སྒྲ་སྦྱོར་བམ་གཉིས»ཀྱི་ཁྲོད་གཏན་ལ་ཕབ་པའི་རྩ་དོན་ལས་ཐོད་བརྒལ་གྱི་ཆ་ཆེར་མེད་པར་སྣང་ལ། བོད་རང་གི་རྩ་དོན་ཁྲོད་ཀྱི་མ་ཡིག་དང་བསྟུན་དགོས་ཞེས་པ་ལས་བསྒྱུར་བྱ་མ་ཡིག་དེ་རིག་ཚན་དང་གྲུབ་མཐའ་གང་གི་ཁོང་གཏོགས་ཡིན་པ་གསལ་བོར་རྟོགས་པར་བྱ་རྒྱུའི་དོན་དེ་ཐོན་ཡོད་པས། དེ་ལྟར་ན་ཚིག་ལ་སྙན་འཇེབས་རང་བཞིན་ལྡན་དགོས་པ་དེའང་དངོས་སུ་བཏོན་མེད་པ་ལས་ཤུགས་སུ་སྣང་ཞིང་ཡོད་པ་ཞིག་ཡིན་པ་མ་ཟད། ལོ་ཙཱ་བའི་འགན་འཁྲི་སྟེ་མ་ཡིག་གི་དགོངས་དོན་གཙིགས་སུ་འཛིན་དགོས་པའི་གནད་དེར་བསྙེགས་ནས་ལོ་ཙཱར་འཇུག་སྐབས་སྐད་རིགས་གང་གཉིས་པོ་དེའི་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་ཁྱད་ཆོས་དང་རིག་གནས་སྟོང་ཆའི་སྣང་ཚུལ（文化空缺的现象）ཅི་འདྲ་ཡིན་པ་སོགས་ལ་རྒྱུས་མངའ་ལྡན་པར་བྱེད་པ། ད་དུང་མ་ཡིག་བཀླགས་ཏེ་བསྒྱུར་བའི་སྒྱུར་པ་པོ་ཞིག་ཡིན་པའི་ཆ་ནས་འགྱུར་ཡིག་ཀློག་པ་པོར་བསྟུན་གང་ཤེས་བྱེད་པ་ཡང་གནད་གལ་ཆེན་ཞིག་ཡིན་ཏེ། ཀློག་པ་པོའི་རིག་གནས་ཆུ་ཚད་དང་བསམ་བློ་གཏོང་ཕྱོགས། མི་རིགས་གང་དེའི་ཡུལ་སྲོལ་གོམས་གཤིས་སོགས་ལ་རྒྱུས་ལོན་ངེས་ཅན་བྱས་རྗེས་གཟོད་ལོ་ཙཱའི་ལག་ལེན་ལ་འཇུག་དགོས་པའི་གནད་དེ་བསྟན་པའོ། །

མཆན་འགྲེལ།

--------------------------------------------------------------------------------

[[1]] ཁྲི་བསམ་གཏན། སྐད་གཉིས་སྨྲ་བའི་རིན་ཆེན་བང་མཛོད།[G] ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2005ལོའི་ཟླ5པར་དཔར། ཤོག་གྲངས། 363
[[2]] མཁས་མཆོག་དུང་དཀར་བློ་བཟང་འཕྲིན་ལས་ཀྱི་གསུང་འབུམ། （ཇ）[M] མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2004ལོའི་ཟླ3པར་དཔར། ཤོག་གྲངས། 300
[[3]] 罗新璋.陈应年编：翻译论集. [G].上海：商务印书馆出版.2009.8.P.909
[[4]] ཞལ་ལྕེ་ལྷག་པ་ཚེ་རིང་གིས་རྩོམ་སྒྲིག་བྱས། བོད་ཀྱི་ཡིག་སྒྱུར་ལོ་རྒྱུས། [M] མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2014ལོའི་ཟླ11པར་དཔར། ཤོག་གྲངས། 76
[[5]]བོད་ལྗོངས་རྟེན་རྫས་བཤམས་མཛོད་ཁང་ནས་བསྒྲིགས། དཀར་ཆག་འཕང་ཐང་མ་སྒྲ་སྦྱོར་བམ་པོ་གཉིས་པ། [G] མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2003ལོའི་ཟླ12པར་དཔར། ཤོག་གྲངས། 70
[6] བོད་ལྗོངས་རྟེན་རྫས་བཤམས་མཛོད་ཁང་ནས་བསྒྲིགས། དཀར་ཆག་འཕང་ཐང་མ་སྒྲ་སྦྱོར་བམ་པོ་གཉིས་པ།[G] མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2003ལོའི་ཟླ12པར་དཔར། ཤོག་གྲངས། 204
[[7]] འཕྲིན་ལས་ཆོས་གྲགས། བོད་ཀྱི་ལོ་ཙཱའི་རིགས་ལམ་རྣམ་བཤད་བློ་གསལ་འཇུག་ངོགས། [M] ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2010ལོའི་ཟླ2པར་དཔར། ཤོག་གྲངས། 197-198
[[8]] མཁས་མཆོག་དུང་དཀར་བློ་བཟང་འཕྲིན་ལས་ཀྱི་གསུང་འབུམ། （ཇ）[M] མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2004ལོའི་ཟླ3པར་དཔར། ཤོག་གྲངས། 314
[[9]] མཁས་མཆོག་དུང་དཀར་བློ་བཟང་འཕྲིན་ལས་ཀྱི་གསུང་འབུམ། （ཇ）[M] མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2004ལོའི་ཟླ3པར་དཔར། ཤོག་གྲངས། 314
[[10]] བོད་ལྗོངས་རྟེན་རྫས་བཤམས་མཛོད་ཁང་ནས་བསྒྲིགས། དཀར་ཆག་འཕང་ཐང་མ་སྒྲ་སྦྱོར་བམ་པོ་གཉིས་པ། [G] མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2003ལོའི་ཟླ12པར་དཔར། ཤོག་གྲངས། 71
[[11]] འབྲུག་ལྷ་དང་ཟླ་བ་ཚེ་རིང་གཉིས་ཀྱིས་སྒྲིག་རྩོམ་བྱས། རྒྱ་བོད་ཡིག་སྒྱུར་སློབ་དེབ་བློ་གསལ་མིག་སྒྲོན། [M] མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2009ལོའི་ཟླ8པར་དཔར། ཤོག་གྲངས། 70
[12]陈富康.著 中国译学史.[M].上海：外语出版社.20011.10.P86
[13]罗新璋.陈应年编：翻译论集. [G].上海：商务印书馆出版.2009.8.P.483

དཔྱད་གཞིའི་ཡིག་ཆ།

1 ཁྲི་བསམ་གཏན། སྐད་གཉིས་སྨྲ་བའི་རིན་ཆེན་བང་མཛོད། [G] ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༢༠༠༥ལོའི་ཟླ༥པར་དཔར།
2 མཁས་མཆོག་དུང་དཀར་བློ་བཟང་འཕྲིན་ལས་ཀྱི་གསུང་འབུམ། (ཇ) [M] མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༢༠༠༤ལོའི་ཟླ༣པར་དཔར།
3 ཞལ་ལྕེ་ལྷག་པ་ཚེ་རིང་གིས་རྩོམ་སྒྲིག་བྱས། བོད་ཀྱི་ཡིག་སྒྱུར་ལོ་རྒྱུས། [G] མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༢༠༡༤ལོའི་ཟླ༡༡པར་དཔར།
4 བོད་ལྗོངས་རྟེན་རྫས་བཤམས་མཛོད་ཁང་ནས་བསྒྲིགས། དཀར་ཆག་འཕང་ཐང་མ་སྒྲ་སྦྱོར་བམ་པོ་གཉིས་པ། [G] མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༢༠༠༣ལོའི་ཟླ༡༢པར་དཔར།
5 འཕྲིན་ལས་ཆོས་གྲགས། བོད་ཀྱི་ལོ་ཙཱའི་རིགས་ལམ་རྣམ་བཤད་བློ་གསལ་འཇུག་ངོགས། [M] ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༢༠༡༠ལོའི་ཟླ༢པར་དཔར།
6 འབྲུག་ལྷ་དང་ཟླ་བ་ཚེ་རིང་གཉིས་ཀྱིས་སྒྲིག་རྩོམ་བྱས། རྒྱ་བོད་ཡིག་སྒྱུར་སློབ་དེབ་བློ་གསལ་མིག་སྒྲོན། [G] མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༢༠༠༩ལོའི་ཟླ༨པར་དཔར།
7 མགོན་པོ་སྐྱིད། སྒྲ་སྦྱོར་བམ་པོ་གཉིས་པ་དང་འབྲེལ་བའི་སྒྱུར་ཐབས་ཞིབ་འཇུག [M] ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༢༠༡༡ལོའི་ཟླ༡༡པར་དཔར།
8 རིན་ཆེན་བསམ་འགྲུབ། ལོ་ཙཱའི་རིགས་ལམ་འཇིག་རྟེན་མིག་གི་དགའ་སྟོན། [M]
ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༢༠༡༡ལོའི་ཟླ༥པར་དཔར།

9 陈富康.著 中国译学史.[M].上海：外语出版社.20011.10
10 罗新璋.陈应年编：翻译论集. [G].上海：商务印书馆出版.2009.8