རྒྱལ་ཐང་ཡུལ་གྱི་སྲིད་དོན་གྱི་བྱུང་བ་མདོ་ཙམ་བརྗོད་པ།

 1. རྒྱལ་ཐང་ཞེས་པའི་མིང་གི་ཐོགས་ཚུལ། 

         ཡུལ་གྲུ་འདིའི་མིང་ལ་རྒྱལ་ཐང་ཞེས་འབོད་པའི་རྒྱུ་མཚན་ཡང་། ལོ་རྒྱུས་སྟེང་བོད་རྒྱལ་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོས་དམག་དྲངས་ཏེ་རྒྱ་བོད་གཡུལ་འཁྲུག་གིས་རྒྱལ་ཁ་བླངས་པའི་ཐང་ཡིན་པས་ན་རྒྱལ་ཐང་ཞེས་ཐོགས་པར་འདོད་ལ། ཡང་ན་ཡུལ་ལྗོངས་འདིའི་ཉེ་འཁོར་ཀུན་ཏུ་མི་རིགས་མི་གཅིག་པ་དུ་མ་གནས་ཀྱང་ཡུལ་མི་རྣམས་ཆས་གོས་དང་གོམས་གཤིས། སྤྱོད་ལམ་དང་ཆ་ལུགས། སྐད་རིགས་རྣམས་མི་རིགས་གཞན་གྱིས་བསྲེ་བསླད་ཉེས་སྐྱོན་སོགས་ཐམས་ཅད་ལས་རྒྱལ་ཏེ་རང་སྲོལ་བརྟན་པོར་གནས་ཐུབ་པས་ན་ཡུལ་གྱི་མིང་ལ་རྒྱལ་ཐང་ཞེས་བཏགས་པ་ཡིན་པར་རྒན་པོ་རྣམས་ཀྱི་ངག་རྒྱུན་ལ་ཤོད་སྲོལ་ཡོད་པར་གྲགས། གང་ལྟར་དུས་ཀྱི་འཕོ་འགྱུར་གྱི་དབང་གིས་ཡུལ་གྱི་མིང་ཡང་གང་དག་ཅིག་ཏུ་འགྱུར་ཡོད་པར་སྣང་ཡང་བར་སྐབས་ཤིག་ནས་རྒྱལ་ཐང་ཞེས་ད་ལྟའི་བར་འབོད་སྲོལ་ཆགས་པ་འདིའོ།།

       ཡང་རྒྱ་དང་འཐབ་མོ་བཀྱེས་པའི་ཐང་ཡིན་པས་ན་རྒྱ་ཐང་ཅེས་མིང་འདོགས་པ་མང་མོད། ལོ་རྒྱུས་ཡིག་རྙིང་ལས་རྒྱལ་ཐང་ཅེས་པའི་ཡི་གེ་དེ་གཉིས་མང་བོ་མཐོང་རྒྱུ་འདུག་ལ། སྐབས་ལ་ལར་རྒྱལ་ཏམ་ཞེས་པ་མཐོང་རྒྱུ་སྣང་ཡིན་རྒྱུ་ནི་རྒྱལ་ཐང་། ལེགས་བྱས་བསོད་ནམས་ཀྱི་དཔལ་ཡོན་སྟོང་གིས་ཕྱུག་པའི་ཡུལ་ལྗོངས་འདི་ལ་སྔོན་གྱི་དུས་སུ་རྫོང་ཁག་ལྔར་བཅད་ཡོད་ལ།  རྫོང་ཁག་ལྔ་ནི། རྒྱལ་ཐང་ཡུལ་ལྟེ་བའི་ཤོག་ཁག་བཅུ་ལ་རྫོང་ཁག་གཅིག    བྱང་དང་བྱང་ཤར་མཚམས་སུ་གཏེར་མ་རོང་ཤོག་བརྒྱད་དང་ལམ་ཚན་དགུ་ལ་རྫོང་ཁག་གཅིག     ལྷོ་ཕྱོགས་སུ་ཡང་ཐང་ཤོག་ཆེན་ལྔ་ལ་རྫོང་ཁག་གཅིག   འཇང་ཤོག་ཆེན་བརྒྱད་ལ་རྫོང་ཁག་གཅིག  ནུབ་ཕྱོགས་སུ་རོང་པ་ཤོག་ཆེན་ལྔ་ལ་རྫོང་ཁག་གཅིག་བཅས་ཡིན་ཞིང་། འདི་རྣམས་ལ་བསྡོམས་པས་དུད་ཁྱིམ་ཐེམ་གྲངས་ཁྲི་ཕྲག་བརྒལ་བར་ཡོད་སྐད།   
       སྨྲས་པ།
       མི་མཐུན་གཡུལ་ལས་རྒྱལ་བའི་ཐང་ཞེས་པ།།
       འཇིག་རྟེན་མེས་པོའི་སོར་མོའི་འདུ་བྱེད་ལས།།
       འཕོས་པའི་སྣོད་བཅུད་བཀོད་པ་ཕུན་སུམ་ཚོགས།།
       སྤྱི་མཐུན་དཔལ་ལས་གྲུབ་པ་ཨེ་མ་རྨད།།
2.བོད་གནའ་རབས་ཀྱི་དུས། 
       བདེ་ཆེན་ཁུལ་དུ་རྡོ་ཆས་རྙིང་བའི་དུས་མཇུག་ཏུ་འགྲོ་བ་མིའི་འགུལ་བསྐྱོད་ཡོད་ལ། རྡོ་ཆས་གསར་བའི་དུས་སུ་རྡོ་ཆས་དང་བྲག་བརྐོས་རི་མོ་རྒྱལ་ཐང་དང་ཡང་ཐང་། ཧྲང་ཅང་དང་ཅིན་ཅང་། སན་པཱ་སོགས་ས་ཁུལ་དུ་མཐོང་རྒྱུ་འདུག སྤྱི་ལོ་1988ལོའི་ཟླ་3པའི་ནང་ཉི་ཤར་བདེ་སྐྱིད་གྲོང་གི་ས་འོག་ནས་རྡོ་ཡི་རོ་སྒམ་བུད་པ་ལྟར་ན། ད་ལྟའི་བར་ལོ་2850±80དང་2810±80འགོར་བར་ཚན་རིག་པས་བདེན་དཔང་བྱས། དེ་ནི་རྒྱ་ནང་དུ་ཞིས་ཀྲིག་དུས་སྐབས་ལ་ཁེལ་འདུག
      རྒྱལ་ཁབ་གསུམ(三国220-265)ཅིན་གཉིས(两晋266-420)ནུབ་བྱང་རྒྱལ་རབས(南北朝421-581) སྐབས་སུ་རྒྱལ་ཐང་དང་ཡང་ཐང་གཙོས་འབྲི་ཆུའི་རྒྱུད་དུ་ཅེ་སྤྱང་པ་རྣམས་གནས་པས་སྤྱང་ངམ་ཆཱང་ཞེས་འབོད། 
 3. ཐུ་བྷོད་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་སྐབས།
      རྒྱའི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་རྙིང་ལས་ཆེས་ཐོག་མར་རྒྱལ་ཐང་འཁོད་པའི་དེབ་ནི་ཐང་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་ཧྥན་ཁྲའོ(樊绰)ཡིས་བྲིས་པའི་ཡུན་ནན་དེབ་ཐེར(云南志)ཁོངས་མིང་གི་སྐོར་ཁག་བཞི་བར(名类第四)རྒྱལ་ཐང་ཞེས་རྒྱ་ཡིག(剑赕)བྲིས་སྣང་། ཐང་རྒྱལ་བོའི་ཏི་ལོ་བཞི་བར(སྤྱི་ལོ621)ཧྲིན་ཀྲིག(神州)བཙུགས། ད་ལྟའི་བདེ་ཆེན་ཁུལ་འབའ་ལུང་རྫོང་གི་ཡོངས་གྲགས་ཆོས་རྫོང་ཟེར་ས་གནའི་བོད་སྐད་དུ་རྒྱལ་བུ་སྟེང་ཟེར་ས་དེའོ།། ཐང་རྒྱལ་རབས་སྐབས་ཐུ་བྷོད་ཀྱི་དམག་གིས་རྒྱ་དང་འཐབ་མོ་བཀྱེས་ཏེ་རྒྱལ་ཐང་ས་ཆ་བླངས་པ་དང་། རྒྱལ་ཐང་ས་ཆ་མཛེས་ཤིང་འབྱོར་ཕྱུག་ལྡན་པ་སོགས་ཆ་ཀུན་ནས་རྣམ་པར་རྒྱས་པས་ན། རྒྱལ་ཐང་དང་རྒྱ་བོད་འཐབ་མོ་བཀྱེས་ཏེ་རྒྱལ་ཁ་ཐོབ་པའི་ཐང་ཡིན་བས་ནས་རྒྱལ་ཐང་(结塘)ཞེས་བརྗོད།
      ཐང་ཀྲོན་གོན་ལོ་བདུན་པ(སྤྱི་ལོ་663)ཆོས་རྒྱལ་སྲོང་བཙན་སྒམ་བོས་དམག་དྲངས་ནས་ས་འདི་དབང་དུ་བསྡུས་ཏེ་རྒྱལ་བུ་གུང་རི་གུང་བཙན་ལ་ས་འདི་སྲུང་དུ་བཅུག རང་གིས་མུ་མཐུད་དུ་དམག་ཁྲིད་ནས་ལྗང་(འཇང་།)དང་ཏཱ་ལིས་ཕྱོགས་ལ་ཤར་བསྐྱོད་བྱས།  སྤྱི་ལོ་680ཐུ་བྷོད་ནས་རྒྱལ་ཐང་མོའུ་ཀོ(木高)དང་ལྗང་(འཇང་།)མཐའ་ཆུ(塔城)བར་གྱི་འབྲི་ཆུར(金沙江)ཡ་དཀྲིས་ལྕགས་ཟམ་འཕངས་ཏེ་ཤར་ཕྱོགས་སུ་མཁར་བརྩིགས། ད་ལྟའང་ལྕགས་ཟམ་གྱི་ཤུལ་རྗེས་ཡོད།
       སྤྱི་ལོ་794ལོའི་ཟླ་དང་པོར། ནན་ཀྲའོ་རྒྱལ་པོ་ཡུས་མོའུ་ཤོན་ཐང་རྒྱལ་མགོ་བཏགས་ནས་རྒྱལ་བུའི་སྟེང་ལ་འཇབ་རྒོལ་བྱས་ཏེ་ཡ་དཀྲིས་ལྕགས་ཟམ་གཏོར། ལྕགས་ཟམ་ཤར་ཕྱོགས་ཀྱི་རྫོང་བཅུ་དྲུག་བླངས། རྒྱལ་པོ་ལྔ་འཛིན་བཟུང་བྱས་ཏེ་འབངས་མི་ཁྲི་བཅུ་ལྷག་མགོ་བཏགས་བྱས།   
       སྤྱི་ལོ795ལོའི་ཟླ་བདུན་པར་སླར་ཡང་ཐུ་བྷོད་ཕྱོགས་སུ་དམག་དྲངས་ཏེ། དེང་གི་བདེ་ཆེན་རྫོང་དང་ཞྭ་ནག ཀོང་ཇོ་རྭ་བ། ཉི་ཤར། ཨྱོན(五境)བཅས་བླངས་པ་རེད། 
       སྤྱི་ལོ799ནས801ལོར་ནན་ཀྲའོ་ཡུས་མོའུ་ཤོན་དང་ཅན་ནན་ཞིས་ཁྲོན་ཅེ་ཏུའུ་ཧྲི་བེ་ཀའོ(剑南西川节度使韦皋)མཉམ་འབྲེལ་སྒོས་སླར་ཡང་ཐུ་བྷོད་ལ་དཔུང་འཇུག་བྱས་ཏེ་ལྕགས་ཟམ་ཤོར་ཅིང་། ཐུ་བྷོད་ཀྱི་དམག་རྒྱལ་ཐང་ནག་ཆུ་ཁར(纳曲河)ལོགས་ནས་སྒར་བཏབ། དེ་ནས་བོད་རྒྱལ་སིལ་བུར་འཐོར་ཅིང་ས་གནས་སོ་སོ་ནས་འབངས་གྱེན་ལོག་བྱུང་སྟེ། བོད་གཅིག་གྱུར་གྱི་རྒྱལ་བོ་མེད་པས་རྒྱལ་པོས་བཀའ་མེད་པར་མ་ལོག་ཅེས་བཀའ་མ་ལོག་པ་རྣམས་གཞིས་ཆགས་པ་དང་དམག་དཔོན་ཆེན་པོས་རང་ས་ནས་ནང་སོ་ཞེས་ནང་གི་སོ་ལྟ་བ་བྱས་ནས་བསྡད་པའོ།།
4. བོད་སིལ་བུའི་དུས།
      གངས་ཅན་རིག་མཛོད་དེབ་དང་པོའི<<རླངས་ཀྱི་པོ་ཏི་བསེ་རུ་ཆེ་དགེ་ཡིག་ཚང>>དང་མི་རྒྱུད་གྲོལ་ཐབས་ཀྱི་ཤོག་ངོས་31སྟེང་། དཔའ་རབས་ཟུར་བ་ཞིག་ཞུས་ན། རླངས་གུ་རུམ་སེང་གེས་རྒྱལ་གྱི་རྒྱ་བོད་སྟངས་ཐབས་བྱུང་བའི་དུས་སུ་རྒྱ་ལ་དམག་དྲངས། རྒྱའི་ཆུ་མཁར་ཡང་ལེ་དེ་ཕབ། དེའི་དཔའ་རྟགས་སུ་རྒྱ་ནག་པོའི་ཁྲིམས་ནོར་དེ་ཁྱེར་བས། དེ་བས་ནག་པོ་རྒྱའི་འདུལ་དཔོན་བྱེད་མི་ཡང་ལྷ་རིགས་རླངས་ཡིན། ཡང་ཤོག་ངོས32སྟེང་། རླངས་དོ་དེས་ལྷ་རུ་གཡུ་དགུང་པོ་དེ་མཆོད་ནས། ལྗང་(འཇང་།)ལ་དམག་བྱས། ལྗང་(འཇང་།)གི་ཐོག་མདའ་ནག་པོ་དེ་བཏོགས། ལྗང་(འཇང་།)མི་དུག་ཅན་གྱི་མིག་དེ་ཕྱུངས། དེའི་དཔའ་རྟགས་སུ་ལྗང་(འཇང་།)གི་རལ་གྲི་ངོ་གྲོ་དེ་དང་། འོད་འབར་མ་དེ་ཐོབ་པས། དེ་བས་ནག་པོ་ལྗང་(འཇང་།)གི་འདུལ་དཔོན་ཡང་ལྷ་རིགས་རླངས་ཡིན། 
      ཡང་ཤོག་ངོས་134<<ཏཱ་སི་བྱང་ཆུབ་རྒྱལ་ངོ་མཚན་གྱི་བཀའ་ཆེམས་མཐོང་བ་དོན་ལྡན>>ལས་བླ་མ་བདག་ཆེན་པའི་བཀའ་ཤོག་གི་ནང་ན། རིན་པོ་ཆེའི་འོག་ནས། མཁན་སློབ་ཀྱི་མགོ་བྱས་ཐམས་ཅད་ཀྱིས། རིན་པོ་ཆེ་དང་འདྲ་བར་ཁུར་གསུངས་པ་དང་། རྟེན་སོ་ལ་རྒྱལ་ཐང་། བྱེ་ཆུང་།  ས་མཐོན་ཚོང་འདུས་ཡངས་པ་ཅན། བཀྲ་ཤིས་ལྗོངས། རྩ་ཐོབ་འབག་དང་བཅས་པ། ཐེལ་ནས་སྤྱིལ་བོ་ནང་སྤྱད་དང་བཅས་པ། སྦྲ་ཁ་ཅིག་བྱིན་གསུང་བའི་བཀའ་ཤོག་དང་། ཡང་ཤོག་ངོས་140སྟེང་། ཀུན་གྱི་སྟོན་པ་ལ་མི་བརྙས་པར། ཚིག་ལ་ཉན་ཞིང་འཁུར་བར་ཡོད་པ་ཡིན་ནའང་། ཁོས་ཀྱང་རེ་བ་བཞིན་མ་བྱས། རྒྱལ་ཐང་དང་། ས་མཐོན། བྱེ་ཆུང་རྣམས་ཁོའི་བུན་གཏེར་བཟུང་ནས། ནང་སོར་སྲན་གྲོ་ནས་གསུམ་གྱི་བུན་བྲེའི་ཁ་བཞར་སྐྱི་བཞར་བྱས། དེའི་མཇུག་ཏུ་ཡང་འཕྱོས་ཡར་སྟོན་ལ་སོགས་ཀྱི་བོགས་ཡོང་སྒོ་རྣམས་མཁར་ཐོག་དང་། རྒྱལ་ཐང་ནས་ས་སར་དམིགས་ཐིམ་ནས། ནང་སོར་མ་སླེབ།ཅེས་ཐེངས་འགའ་ཤས་སུ་རྒྱལ་ཐང་ཅེས་པའི་མིང་འཁོད་འདུག་གོ།   
      གླིང་རྗེ་གེ་སེར་རྒྱལ་བོའི་སྒྲུང་རྒྱ་གླིང་གཏམ་གྱི་ངོ་མཚར་ཕྲེང་བའི་ཤོག་ངོས་152སྟེང་། འཇང་ས་དམ་ལ་དུག་ཆུ་ཡིས་བཏུལ། འཇང་ཡུལ་དབང་དུ་བསྡུས་ཞེས་དང་། ཡང་ཤོག་ངོས་227སྟེང་། དེའི་ཕྱི་ཉིན་སེང་ཆེན་རིན་པོ་ཆེ་ནག་པོ་རྒྱ་ནས་བྱོན་པའི་ལོ་རྒྱུས་འཇང་གི་མི་རྣམས་ཀྱིས་གོ་སྟེ། འཇང་མི་བློན་པོ་ལྕགས་འཕྲུ་ཅན་བརྒྱ་ཙམ་གྱིས་བསུ་བ་དང་ཇ་འདྲེན་མཇལ་དར་སོགས་གྲངས་མེད་པ་ཕུལ་ཏེ་སེང་ཆེན་རིན་པོ་ཆེ་འཇང་ཡུལ་དུ་ལོ་གསུམ་བཞུགས་པར་ཞུས་ཡང་མ་གནང་སྟེ། ཞག་བདུན་བཞུགས་རིང་སྐྱབས་སྡོམ་དང་རྫོགས་ཆེན་གྱི་ཆོས་བཀའ་མང་དུ་གནང་སྟེ། འཇང་སྲས་གཡུ་ཁྲི་ལ་ཁྱོད་ཀྱི་རྡོའི་རྟ་དེ་ང་ལ་བྱིན་གསུངས་པས།  རྡོ་རྟ་དེ་གེ་སར་ལ་ཕུལ། རྟ་དྲེལ་ཕོ་མོ་སུམ་བརྒྱ་ལ་གསེར་དངུལ་དར་ཕྲུག་འབྲས་དཀར་ཟང་ཟིང་གི་འབུལ་བ་དཔག་མེད་བྱས་ཏེ་ཡང་གླིང་ཕྱོགས་སུ་ཆིབས་བསྐྱོད།
       མིང་རྒྱལ་རབས་སྐབས་སུ་ས་ཐམ་རྒྱལ་པོས་བདག་གིར་བཟུང་སྟེ། འཇང་སྐད་དུ(主地ndzidy)སྒྲ་བསྒྱུར(中甸)ནང་དོན་ནི་ཚོ་དཔོན་འདུག་ས་ཟེར། ཡོན་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་སུང་ལྷོ་མ་སྤྱི་ལོ་1253ལོར། ཧུ་པེ་ལེ་ནས་ཏཱ་ལིས་དཔུང་འཇུག་དང་། ཟླ་དགུ་བར་ཟུང་ཆུ(今松潘)ཟླ་བཅུ་བར་རྒྱལ་ཐང་དབང་དུ་བསྡུས། 1271ལོར་ཡོན་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་ཧུ་པེ་ལེ་ནས་བུའུ་ཏུའུ་མན(兀都蛮)མངགས་ཏེ་སོག་དམག་ནས་རྒྱལ་ཐང(旦当)སྲུང་འཛིན་བྱས། 1293ལོའི་ཟླ་དྲུག་པར་རྒྱལ་ཐང་ཐུ་བྷོད་ཤོན་ཝོ་སིའི་མངའ་ཁོངས་སུ་བསྒྱུར་ཏེ་ས་གནས་དཔོན་པོ་གཉིས་བསྐོ་བཞག་བྱས།  སྤྱི་ལོ་1483ནས་1553བར་གྱི་ལོ་བདུན་ཅུའི་ནང་ས་ཐམ་རྒྱལ་པོས་བོད་དུ་དཔུང་འཇུག་བྱས་ཏེ།ས་ཆ་འདི་དག་བདག་གིར་མཛད་ཅིང་། སྤྱི་ལོ་1529ལོར་ས་ཐམ་རྒྱལ་པོས་ཡང་ཐང་དུ་རྫོང་མཁར་ཞིག་བརྩིགས། སྐབས་དེར་ཀརྨ་དུས་གསུམ་མཁྱེན་པ་ཁམས་ཁུལ་དུ་ཕེབས་ནས་ཨུ་སུ་རྒྱ་ཆེར་སྤེལ་བ་ལ་བརྟེན་དཔལ་སྤུངས་དགོན་ཆེན་གསར་དུ་བསྐྲུན་པ་དང་། ཆོས་སྡེ་དེའི་ཆོས་འཆད་ཉན་རྒྱ་ཆེར་གནང་བའི་འཕྲིན་ལས་ཀྱི་འོད་སྣང་འབའ་ཐང་བརྒྱུད་དེ་རིམ་གྱིས་བདེ་ཆེན་ཕྱོགས་སུ་དར། ཁུལ་འདིར་དར་ཆེ་བ་ནི་དྭགས་པོ་བཀའ་བརྒྱུད་ལས་ཀརྨ་ཀཾ་ཚང་གི་བརྒྱུད་པ་ཡིན་ལ།  ཆོས་སྡེ་གཙོ་བོ་ནི་ཁྲམ་བུ་དགོན་(康普寺或寿国寺)དང་། དམ་པ་དགོན། བསམ་འགྲུབ་དགོན་(云仙寺或桑主寺)གླང་སྐོམ་(禹功寺)བཀྲ་ཤིས་ཆོས་འཕེལ་དགོན། སྔགས་འཕེལ་དགོན་(承恩寺)སོགས་དུ་མ་ཡོད། ཀརྨ་པའི་སྤྲུལ་སྐུ་ཆེ་ཤོས་ཞྭ་ནག་པ་དང་ཞྭ་དམར་བ་ནས་བརྒྱུད་པའི་ཆོས་རྒྱུན་སོ་སོ་ཡུལ་འདིར་སྤེལ་མྱོང་ལ། ལྷག་པར་ཀརྨ་སྐུ་ཕྲེང་བརྒྱད་པ་མི་བསྐྱོད་རྡོ་རྗེ་ས་ཐམ་རྒྱལ་པོས་གདན་ཞུས་ལྟར་འཇང་ཡུལ་དུ་ཕེབས་ཏེ། འཇང་སྡེ་ཆོས་ལ་འགོད་སྐབས་ས་ཐམ་རྒྱལ་པོས་སྟོབས་ཤུགས་རྒྱ་ཆེར་ཕུལ་ནས་ཀརྨ་པའི་ཆོས་ལུགས་སྤེལ་བ་དང་། ཆོས་ལུགས་དེ་ལ་བརྟེན་ནས་རང་གི་མངའ་རིས་རྒྱ་བསྐྱེད་དང་བདེ་འཇགས་ཡོང་བའི་སྲིད་ཀྱི་དམིགས་པ་འཆང་། དེའི་དུས་བདེ་ཆེན་ཁུལ་དུ་ཡང་གྲུབ་མཐའ་འདི་འཛིན་པའི་ཆོས་སྡེ་བརྒྱ་ལས་མི་ཉུང་ཙམ་ཡོད། དེ་ནས་རིམ་བཞིན་བཀའ་བརྒྱུད་པའི་ཆོས་ལུགས་དར་ཁྱབ་བྱུང་ཞིང་། ཀརྨ་སྐུ་ཕྲེང་དགུ་བ་དབང་ཕྱུག་རྡོ་རྗེ་དགུང་ལོ་བཞི་བཅུ་ལྷག་ཙམ་ལ་ཕེབས་སྐབས་སུ་ས་ཐམ་རྒྱལ་པོ་བསོད་ནམས་རབ་བརྟན་གྱིས་གདན་ཞུས་དང་འབུལ་བ་རྒྱ་ཆེན་འབྱོར་བས། ཞྭ་དམར་སྐུ་ཕྲེང་དྲུག་པ་གར་དབང་ཆོས་ཀྱི་དབང་ཕྱུག་དང་ཀརྨ་ལྷུན་གྲུབ་རྣམ་གཉིས་རྗེ་ཉིད་ཀྱི་ཚབ་ཏུ་འཇང་ཡུལ་དུ་བཏང་། འཇང་སྡེ་རྣམས་དབང་ལུང་ཁྲིད་གསུམ་གྱིས་ཚིམ་པར་མཛད། ཀརྨ་ཞྭ་དམར་བའི་བསྐུལ་ངོར་ས་ཐམ་རྒྱལ་པོས་སྦྱིན་བདག་ཞུས་ཏེ་ལི་ཐང་བཀའ་འགྱུར་དཔར་དུ་བསྐྲུན། དེའི་དཀར་ཆག་ཞྭ་དམར་བས་སྤྱི་ལོ་1614ལོར་མཛད་པ་ནི། བདེ་བར་གཤེགས་པའི་བཀའ་གངས་ཅན་གྱི་བརྡས་འདྲེན་པ་ཇི་སྙེད་པའི་ཕྱི་མོ་པར་གྱི་ཚོགས་སུ་འཁོད་པའི་བྱུང་བ་གསལ་བར་བརྗོད་པ་ལེགས་བྱས་ཀྱི་རང་གཟུགས་ཀུན་ནས་སྣང་བ་ནོར་བུ་རིན་པོ་ཆེའི་མེ་ལོང་ཞེས་བྱ་བ་བཞུགས་སོ་ཞེས་པའོ།། འདི་ནི་བོད་དུ་རྒྱལ་བའི་བཀའ་འགྱུར་ཤིང་པར་དུ་འཁོད་པའི་ཐོག་མའོ།།
5.དགའ་ལྡན་སྲིད་གཞུང་གི་སྐབས།
       སྤྱི་ལོ་1639ལོར་སོག་པོའི་དམག་ཤུགས་ཁམས་ཕྱོགས་སུ་སླེབས་ནས་བེ་རི་རྒྱལ་བོ་བཅོམ་པ་དང་ས་དམ་རྒྱལ་བོའི་སྟོབས་ཤུགས་ལ་ཕམ་ཉེས་ཅུང་ཟད་ཤོར། སྤྱི་ལོ་1647ལོར་འཇང་ཡུལ་ཞིང་བས་ཡར་ལངས་བྱས་ཏེ་འདི་ཕྱོགས་ཀྱི་དམག་གི་སྟོབས་ཤགས་ཕྱིར་བསྡུ་བྱས།
       སྤྱི་ལོ་1667ལོའི་ཟླ་བདུན་པར་སོག་དམག་གིས་རྒྱལ་ཐང་བཟུང་སྟེ་རྡོ་མཁར་རྫོང་བཙུགས། རྒྱལ་དབང་ལྔ་བ་ཆེན་པོས་རྫོང་དཔོན་བཀོད་མངགས་ཀྱིས་དཔྱ་ཁྲལ་བསྡུས། སྤྱི་ལོ་1674ལོར་ས་དམ་རྒྱལ་པོའི་རྒྱབ་སྐྱོར་འོག་རྒྱལ་ཐང་འཇང་དགོན་པ་གཙོ་བྱས་ཀྱི་ཀརྨ་བཀའ་བརྒྱུད་པ་དང་བོན་པོའི་བླ་གྲྭ་ཐམས་ཅད་ཀྱིས་སོག་དམག་ལ་ངོ་རྒོལ་དང་དགེ་ལུགས་པའི་ཕྱོགས་ལ་དོགས་ཟོན་བྱས། རྒྱལ་དབང་ལྔ་བ་ཆེན་མོས་བཀྲ་ཤིས་པ་ཐུར་ཐའེ་རྗེ་དང་ཕྱག་མཛོད་ནོར་བུ་རྒྱལ་ཐང་ཕྱོགས་སུ་མངགས།  མུ་ལི་རྒྱལ་པོ་བསམ་གཏན་ནོར་བུའི་རོགས་སྐྱོར་ལ་བསྟེན་ཟིང་འཁྲུག་ཞི་འཇམ་དུ་བཏང་སྟེ།  འཇང་རྒྱལ་པོའི་སྟོབས་ཤུགས་རྩ་རྫོགས་བྱས། དེ་ནས་བཟུང་དགའ་ལྡན་སྲིད་གཞུང་ནས་བདག་གིར་མཛད།